«People do better with the truth than without it,» λέει η Orna Guralnik, ψυχαναλύτρια και θεραπεύτρια γνωστή από τη σειρά Couples Therapy (Showtime) και διδάκτωρ στο NYU PostDoctoral Program in Psychoanalysis. Και συνεχίζει: «Sometimes you get to witness people transcend, like a phoenix rising, to do better than the cards they were dealt.» Σ’ αυτές τις δύο φράσεις, συμπυκνώνεται μια ολόκληρη φιλοσοφία της ψυχοθεραπείας: η αλήθεια, όσο δύσκολη κι αν είναι, έχει απελευθερωτική δύναμη. Ενώ η ανθρώπινη ικανότητα για μεταμόρφωση, ακόμη κι όταν οι αρχικές συνθήκες είναι δυσμενείς, αποτελεί τον πυρήνα της ελπίδας.
Η πρώτη φράση, «οι άνθρωποι τα καταφέρνουν καλύτερα με την αλήθεια παρά χωρίς αυτήν», δεν αναφέρεται στην “αντικειμενική” αλήθεια, αλλά στην υπαρξιακή ειλικρίνεια — τη συνάντηση του ανθρώπου με την εσωτερική του πραγματικότητα. Στην ψυχοθεραπευτική πράξη, αυτή η συνάντηση δεν είναι πάντα ήρεμη, αλλά επώδυνη, αποκαλυπτική, ακόμη και αποδομητική. Ωστόσο, μόνο όταν ο άνθρωπος αντικρίσει χωρίς άμυνες αυτό που πραγματικά βιώνει, μπορεί να αρχίσει να αλλάζει. Η φράση αυτή αντηχεί έντονα την ψυχαναλυτική παράδοση, όπως τη διατύπωσε ο Freud (1917/1955), όπου η θεραπεία είναι «η μετατροπή του ασυνειδήτου σε συνειδητό». Επομένως η αλήθεια δεν είναι αφηρημένο ιδανικό, αλλά η θεραπευτική διαδικασία μέσα από την αποδοχή του τι συμβαίνει μέσα μας, πέρα από τις άμυνες και τις ψευδαισθήσεις του Εγώ.
Η Guralnik, με τη σύγχρονη κλινική της προσέγγιση, κινείται ανάμεσα στην ψυχαναλυτική και την ανθρωπιστική παράδοση. Υπογραμμίζει την αξία της αυθεντικής σχέσης μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου — εκεί όπου η αλήθεια δεν επιβάλλεται, αλλά αναδύεται μέσα από την εμπιστοσύνη. Αυτή η προσέγγιση θυμίζει τη θεωρία του Rogers (1957), ο οποίος τόνιζε ότι η θεραπευτική αλλαγή συμβαίνει μέσα σε ένα περιβάλλον ανεπιφύλακτης αποδοχής, ειλικρίνειας και ενσυναίσθησης. Για τον Rogers, η “αλήθεια” του ατόμου —αυτό που πραγματικά αισθάνεται και σκέφτεται— είναι ο πυρήνας της προσωπικής ανάπτυξης. Μόνο όταν το άτομο παύσει να φοβάται την αλήθεια του, μπορεί να ευθυγραμμιστεί με τον αυθεντικό του εαυτό.
Η δεύτερη φράση της Guralnik, «μερικές φορές έχεις την τύχη να δεις τους ανθρώπους να υπερβαίνουν, σαν φοίνικες που αναγεννιούνται», συνδέεται με την έννοια της μεταμόρφωσης και της ανθεκτικότητας. Η εικόνα του φοίνικα —του πλάσματος που καίγεται και ξαναγεννιέται από τις στάχτες του— είναι μια μεταφορά βαθιά ψυχοδυναμική. Υποδηλώνει τη διαδικασία μέσα από την οποία το άτομο, αφού αντιμετωπίσει την αλήθεια, περνά μέσα από μια “συμβολική καύση” των ψευδών εαυτών και αναδύεται ανανεωμένο. Αυτή η διαδικασία έχει αναλογίες με το στάδιο της αυθεντικότητας στη θεωρία της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας (Yalom, 1980), όπου η συνειδητοποίηση της ευθραυστότητας και της περατότητας οδηγεί όχι στην παραίτηση, αλλά στην πιο πλήρη εμπειρία του ζην.
Από την οπτική της θετικής ψυχολογίας, η δήλωση της Guralnik συνδέεται με την έννοια της μετατραυματικής ανάπτυξης (post-traumatic growth), όπως περιγράφεται από τους Tedeschi και Calhoun (2004). Οι άνθρωποι, λένε οι ερευνητές, δεν αναρρώνουν απλώς μετά από δύσκολες εμπειρίες. Αντιθέτως μπορούν να αναπτυχθούν μέσα από αυτές, βρίσκοντας νέο νόημα και σκοπό. Η αλήθεια, ακόμη κι όταν πονά, είναι συχνά το έναυσμα αυτής της αναγέννησης. Η δήλωση της Guralnik, επομένως, αγγίζει τον πυρήνα του τι σημαίνει θεραπευτική αλλαγή, που είναι η αποδοχή της πραγματικότητας και η μεταμόρφωση που έρχεται όταν το άτομο συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να ζήσει πέρα από το τραύμα του. Αυτή η προσέγγιση αντηχεί επίσης στη θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης (ACT), που θεμελιώθηκε από τον Hayes et al. (1999). Η ACT υποστηρίζει ότι η ψυχολογική ευελιξία —η ικανότητα να αποδεχόμαστε τις εμπειρίες μας χωρίς να προσπαθούμε να τις αποφύγουμε ή να τις ελέγξουμε— οδηγεί σε μεγαλύτερη ελευθερία και νόημα. Η “αλήθεια” εδώ δεν είναι κάτι που επιβάλλεται, αλλά μια στάση παρουσίας και αποδοχής απέναντι στη ζωή.
Η αλήθεια, ωστόσο, δεν είναι πάντοτε “ευγενική”. Μπορεί να διαλύσει ψευδαισθήσεις, να προκαλέσει θλίψη ή θυμό, να ανατρέψει τα “αφηγήματα” που μας προστάτευαν. Όμως, όπως σημείωνε ο Jung (1961/1989), «ο άνθρωπος δεν φωτίζεται φανταζόμενος φως, αλλά κάνοντας συνειδητό το σκοτάδι του». Αυτή η διαδικασία απαιτεί θάρρος και πίστη στη δυνατότητα μεταμόρφωσης — πίστη ότι μετά το σκοτάδι υπάρχει αναγέννηση, όπως ο φοίνικας που περιγράφει η Guralnik.
Αξίζει να δούμε τη φράση της και μέσα από το πρίσμα της αυτοσυμπόνιας. Η Kristin Neff (2003) έχει δείξει ότι η αυτοσυμπόνια δεν σημαίνει αποφυγή της αλήθειας, αλλά ευγενική επίγνωση της αδυναμίας μας. Η αλήθεια, χωρίς καλοσύνη, μπορεί να γίνει όπλο. Αλλά όταν συνοδεύεται από αποδοχή, γίνεται πύλη ελευθερίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η Guralnik δεν προτείνει μια σκληρή ειλικρίνεια, αλλά μια ενσυναισθητική αλήθεια, που θεραπεύει αντί να πληγώνει.
Η εφαρμογή αυτής της φιλοσοφίας είναι ιδιαίτερα κρίσιμη σήμερα, σε μια εποχή υπερπληροφόρησης και συναισθηματικής αποσύνδεσης. Πολλοί άνθρωποι ζουν μέσα σε “κατασκευασμένες αλήθειες” — μέσα σε ρόλους και εικόνες που δεν αντικατοπτρίζουν την εσωτερική τους εμπειρία. Η ψυχοθεραπεία, όπως την εννοεί η Guralnik, προσφέρει έναν χώρο ανθρωπινότητας και απογύμνωσης, όπου ο άνθρωπος μπορεί να μιλήσει και να ακουστεί όπως πραγματικά είναι. Εκεί, η αλήθεια δεν είναι απειλή, αλλά η οδός ή και ο τρόπος επιστροφής στον εαυτό.
Τελικά, η φράση της Guralnik μάς καλεί να ξαναδούμε την έννοια της θεραπείας όχι ως “διόρθωση” του ανθρώπου, αλλά ως επιστροφή στην αλήθεια του. Οι άνθρωποι, λέει, μπορούν να “κάνουν καλύτερα” με την αλήθεια, γιατί η αλήθεια τους καθιστά υπεύθυνους, ελεύθερους και ικανούς να επιλέγουν. Και όταν τολμούν να αντιμετωπίσουν ό,τι τους πονά, συχνά γίνονται μάρτυρες του ίδιου τους του θαύματος. Μπορούν να υπερβούν, να μεταμορφωθούν, να ζήσουν πέρα από τα χαρτιά που τους μοίρασε η ζωή. Αυτό είναι το αληθινό νόημα της ψυχοθεραπείας. Όχι να αποφεύγουμε τον πόνο, αλλά να αναγεννιόμαστε μέσα από αυτόν.
Σας ευχαριστώ
📩 Επικοινώνησε μαζί μου στη φόρμα επικοινωνίας στο www.anestopoulos.com ή στο τηλέφωνο +30 6936892396, και έλα να θυμηθούμε με απλότητα και ανθρωπιά πως η αλήθεια δεν είναι σκληρότητα, αλλά αγάπη χωρίς ψευδαισθήσεις.
Baumeister, R. F., & Vohs, K. D. (2007). Self-regulation, ego depletion, and motivation. Social and Personality Psychology Compass, 1(1), 115–128.
Freud, S. (1955). A general introduction to psychoanalysis (J. Strachey, Trans.). W. W. Norton. (Original work published 1917)
Guralnik, O. (2020). Couples Therapy [Television series]. Showtime.
Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (1999). Acceptance and commitment therapy: An experiential approach to behavior change. Guilford Press.
Jung, C. G. (1989). Memories, dreams, reflections (A. Jaffé, Ed.). Vintage Books. (Original work published 1961)
Neff, K. D. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85–101.
Rogers, C. R. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21(2), 95–103.
Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (2004). Posttraumatic growth: Conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inquiry, 15(1), 1–18.
Yalom, I. D. (1980). Existential psychotherapy. Basic Books.
